پایان نامه تحلیل ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی وتاثیر آن بر امنیت ملی ایران باتاکید بر(گرجستان)

پایان نامه تحلیل ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی وتاثیر آن بر امنیت ملی ایران باتاکید بر(گرجستان)

مقدمه

فروپاشى اتحاد شوروى در سال ،۱۹۹۱ فرصتى را ایجاد كرد تا كشورهاى منطقه و بازیگران بین المللى به بازیابى و باز تعریف منافع ملى خود در حوزه قفقاز و در نتیجه به ترسیم معادلات جدیدى در روابط خود با كشورهاى تازه استقلال همت گمارند.

آمریكا، اروپا، روسیه، ایران، تركیه، چین، هند و پاكستان اصلى ترین بازیگران صحنه قفقازند كه در تلاش براى برقرارى رابطه و حضور در عرصه منطقه قفقاز هستند. هر چند، این تلاشها همسو و یكنواخت نیست و هر كشورى بنا به ملاحظات و اولویتهاى استراتژیكى، اقتصادى، سیاسى و فرهنگى به تعقیب منافع و اهداف خود پرداخته كه البته منجر به طیف بندى هاى استراتژیك منطقه اى و جهانى در این منطقه حساس شده است و از طرفى، كشورهاى این منطقه نیز به دلیل برخوردارى ازموقعیت هاى ژئوپلیتیکی و تاریخى، راهكارهاى متفاوتى را براى حفظ استقلال و تحكیم ثبات و امنیت خود انتخاب كرده اند كه معادلات امنیتى و سیاسى منطقه قفقاز را بسیار پیچیده كرده است.

 تاریخ نشان داده كه منطقه قفقاز همیشه حائز اهمیت بوده است و به لحاظ جغرافیایى، یكى از مناطق ژئوپلیتیکی و ژئواكونومیك جهان به شمار مى رود. موقعیت جغرافیایى این منطقه در طول تاریخ نقش ارتباطى و تجارى مهمى رابین اروپا و آسیا بازى كرده است. به همین دلیل، قدرتهاى منطقه اى و جهانى همواره خواهان تسلط براین منطقه بوده اند. فروپاشى اتحاد شوروى نیز این خواسته استراتژیك را تشدید و این منطقه را كانون توجه قدرتهاى بزرگ كرد. خلأ امنیتى ناشى از فروپاشى، وجود منابع عظیم انرژى و انتقال آن به بازارهاى جهانى از جمله عوامل مهم رقابت بین قدرتهاى منطقه اى و فرامنطقه اى است.

از سوى دیگر، منطقه ژئواستراتژیكى قفقاز از پیچیدگى  زیادى برخوردار است و اجزاى تشكیل دهنده آن به طور لاینفك به یكدیگر وابسته اند و هر حركتى كه در یكى از واحدهاى تشكیل دهنده آن پدید آید، تأثیرات خود را به دیگر واحدهاى همجوار منتقل مى كند (كه انتخابات اخیر و انتقال قدرت به عناصرى با گرایش غربى از این دسته تحولات هستند) به همین دلیل است كه تأمین امنیت در این منطقه، ضرورت اجماع نظر بین كشورهاى ققفاز و قدرتهاى پیرامونى را مضاعف كرده است.

روسیه به دنبال تثبیت موقعیت سیاسى، اقتصادى و نظامى گذشته خود بر قفقاز است و از طرفى، ایالات متحده نیز با سرمایه گذارى هاى اقتصادى به ویژه درزمینه انرژى و توسعه همكارى هاى نظامى به دنبال گسترش حوزه نفوذ خویش در منطقه هستند. سایر كشورها از جمله كشورهاى اتحاد اروپا، ایران و تركیه هر یك به تناسب توانایى هاى سیاسى، اقتصادى و فرهنگى سعى مى كنند بیشترین تأثیر و نفوذ را دراین منطقه داشته باشند.

دراین بین، رقابت و تأثیر در ایجاد ترتیبات امنیتى در قفقاز، یكى از موضوعات مهم بین این قدرتها و كشورهاى واقع در این منطقه بوده كه متأثر از مسائل جغرافیاى سیاسى واقتصادى قفقاز است. در زمینه تأمین امنیت بیشتر، رقابت بین روسیه و آمریكا است.

كشور گرجستان هم مانند جمهورى آذربایجان به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی و وجود قومیتهاى گوناگون، امنیت خود را با قدرتهاى منطقه اى و فرامنطقه اى گره زده است. سیاست نگاه به غرب در مسائل سیاسى و امنیتى به صورت جریانى تثبیت شده و نهادینه توسط مقامات این كشور مورد تعقیب بوده است.

در مقایسه با آذربایجان و ارمنستان، گرجستان هیچ مرز مشتركی با ایران ندارد، ولی ملاحظات متعدد، دو كشور را برای همكاری ترغیب می‌كند.

 ایران در سیاست خود در قفقاز كوچك نمی‌تواند گرجستان را نادیده بگیرد و در مقابل گرجستان نیز نمی‌تواند ایران را نادیده بگیرد، چراكه گرجستان نیازمند آن است كه روابط بین‌المللی خود را در جهت كاهش نفوذ روسیه گسترش دهد.

در ارزیابی و تجزیه و تحلیل تحولات قفقاز جنوبی و جایگاه ایران به عنوان یك بازیگر منطقه ای باید به نقش قدرت های بزرگ و فرامنطقه ای به عنوان بر هم زننده اصلی ثبات و امنیت منطقه ای توجه جدی داشته باشیم كه در این میان نقش ایالات متحده به عنوان یكی از این قدرت های اصلی باید مورد توجه قرار گیرد.

امنیت ملی:

امنیت در لغت به معنای در امان بودن، ایمنی و بی ترسی است و این ویژگی در وضعیتی حاصل می شود كه تهدید و خطری وجود نداشته باشد. از آنجا كه امنیت پدیده ای نسبی، ذهنی و تجزیه ناپذیر است، ارائه تعریفی دقیق از آن بسیار مشكل است. چنانچه اندیشمندان مختلف همواره تعاریف متعدد از آن ارائه كرده اند. برای نمونه «برژینسكی» نظریه پرداز و سیاست مدار امریكایی، امنیت ملی را وجود اوضاعی مبتنی بر حفظ و برقراری اقداماتی می داند كه كشور را از اعمال نفوذ دشمن، مصون نگه دارد یا اندیشمند دیگری به نام «آرنولد و لفرز» امنیت ملی را به طور عینی به معنای فقدان تهدید نسبی به ارزش های مكتبیه و به طور ذهنی به مفهوم ترس از حمله به اینگونه ارزش های می داند.

مسأله امنیت ملی و اولویت های آن برای هر كشور از اهمیت به سزایی بر خورد دار می باشد، لذا واحدهای ملی برای تأمین امنیت ملی خود، به تدوین استراتژی های ملی دست می زنند و این استراتژی‌ها، مقابله با تهدیدات هستند و راهكارهای دراز مدت برای مقابله با نا امنی محسوب می شوند و در حقیقت و ظیفه اصلی استراتژی های امنیت ملی این است كه تهدیدات را به ضد تهدیدات (فرصت) تبدیل كنند. بنابراین تأمین امنیت ملی، مهم ترین دغدغه كشورها و واحد های سیاسی را تشكیل می دهد. (كاظمی: 1384، 26 ـ 23)

تحولات جدید در منطقه قفقاز با تمركز بر مسئله انرژی

تحول دیگری كه با سیاست همسایگی اروپا در ارتباط تنگاتنگ است، به بهره برداری رسیدن و افتتاح خط لوله گازی باكو ـ تفلیس ـ ارز روم در سال 1386 می باشد. این خط لوله گازی در مسیر موازی با خط لوله نفتی باكو ـ تفلیس ـ جیحان قرار دارد و اولین خط لوله گازی است كه گاز حوزه دریای خزر را از طریق گرجستان و تركیه به بازار اروپا منتقل می كند.

...

منابع ماخذ

1- افشردی، محمد حسین؛ (1381)؛جنگ قفقاز یازده سپتامبر روسیه ؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مركزی قفقاز؛ شماره63.

2- امیدوارنیا، محمد جواد؛ (1381)؛امنیت در قرن بیست ویكم ؛ تهران؛ دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی

3- امیر احمدیان، بهرام؛ (1376)؛جغرافیای قفقاز ؛ تهران؛ موسسه چاپ و انتشارات وزارت امورخارجه؛ چاپ اول.

4- امیر احمدیان، بهرام؛ (1381)؛جغرافیای كامل قفقاز ؛ تهران؛ مركز جغرافیایی نیروهای مسلح؛ چاپ اول.

5- امینیان، بهادر؛ (1386)؛آمریكا و ناتو(پایانی و گسترش ناتو و هژمونی امریكا) ؛ تهران؛ دانشگاه امام حسین،موسسه چاپ و انتشارات؛ چاپ اول.     

6-  تقوی اصل ، سید عطا ؛ (1381)؛ژئوپلیتیك جدید ایران از قزاقستان تا گرجستان ؛ تهران؛ مركز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه؛ چاپ سوم.

7- تقوی اصل، سید عطا؛ (1387)؛جنگ قفقاز یازده سپتامبر روسیه ؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مركزی قفقاز؛ شماره63.

8- تهامی، سید مجتبی؛ (1384)؛ امنیت ملی داکترین، سیاست های دفاعی و امنیتی (جلد 1)؛ تهران؛ نشر آجا؛ چاپ اول.

9- حافظ نیا، محمدرضا؛ (1385)؛ اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک؛ مشهد؛ انتشارات پاپلی و پژوهشکده امیر کبیر؛ چاپ ا

10-حافظ نیا، محمدرضا؛ (1381)؛ جغرافیای سیاسی ایران؛ تهران؛ انتشارات

11حافظ نیا، محمد رضا؛ (1384)؛ ژئوپلیتیك، علم یا گفتمان: یك تردید فلسفی؛ مجموعه مقالات نخستین گنگرة علمی انجمن ژئوپلیتیك ایران؛ تهران؛ انجمن ژئوپلیتیک ایران.

12حافظ نیا، محمدرضا؛ (1386)؛ قدرت و منافع ملی؛ تهران؛ نشر انتخاب.

13-دارمی،سلیمه (1386)؛ ناتو درقرن بیست و یكم؛ تهران؛ انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات وتحقیقات بین المللی ابرار معاصر؛ چاپ اول.

14-دوئرتی،جیمزوفا لتزگراف ، رابرت؛ (1384)؛ نظریه های متعارض در روابط بین الملل؛ تهران؛ نشر قومس؛ ترجمه وحید بزرگی و علیرضا طیب :چاپ اول.

15-ربیعی ، علی ؛ (1383)؛ مطالعات امنیت ملی(مقدمه ای بر نظریه های امنیت ملی در جهان سوم ؛ تهران؛ مركز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه ؛ چاپ اول.

16-رنجبر ، مقصود ؛ (1378)؛ملاحظات امنیتی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ تهران؛ انتشارات پژوهشكده مطالعات راهبردی ؛ چاپ اول.

17-سریع القلم ، محمود ؛ (1379)؛سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بازنگری و پارادایم ائتلاف؛ تهران؛ مركز تحقیقات استراتژیك ؛ چاپ اول.

18-سیف زاده ، سید حسن ؛ (1383)؛معمای امنیت و چالش های جدید غرب؛ تهران؛ مركز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه ؛ چاپ اول.

19-شربیانی،قوام؛ (1387)؛امنیت ایران ورویكردناتودرآسیای مركزی؛تهران؛مركزچاپ وانتشارات وزارت امورخارجه؛چاپ اول.

20-صفوی ، مهدی ؛ (1384)؛ساختار وتحولات سیاسی در فدراسیون روسیه و روابط جمهوری اسلامی ایران؛ تهران؛ مركز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه ؛ چاپ اول.

21-طلوعی ، محمود ؛ (1377)؛فرهنگ جامع سیاسی؛ تهران؛ نشر علم ؛ چاپ اول.

22-عامری ، هوشنگ ؛ (1370)؛اصول و روابط بین الملل؛ موسسه انتشارات آگاه ؛ چاپ اول.

23-عبداله خانی ، علی ؛ (1383)؛نظریه های امنیت، مقدمه ای بر طرح ریزی دكترین امنیت ملی ؛ تهران؛؛ انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر ؛ چاپ اول.

24-عزتی، عزت الله؛ (1380)؛ ژئوپلیتیک در قرن بیست و یکم؛ تهران؛ انتشارات سمت.

25-عزتی، عزت الله؛ (1371)؛ ژئوپلیتیک؛ تهران انتشارات سمت؛ چاپ اول.

26-عزتی، عزت الله؛ (1386)؛ نظریه های جدید در جغرافیای سیاسی؛ تهران؛ انتشارات قومس.

27-قوام ، عبدالعلی ؛ (1378)؛اصول سیاست خارجی و سیاست بین الملل ؛ تهران؛؛ انتشارات سمت ؛ چاپ ششم.

28-كاظمی ، احمد ؛ (1384)؛امنیت در قفقاز جنوبی ؛ تهران؛؛ انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر ؛ چاپ اول.

29-كاظمی ، سید علی اصغر ؛ (1373)؛روابط بین الملل در تئوری و عمل ؛ تهران؛؛ نشر قومس ؛ چاپ اول.

30-كریمی پور ، یدا... ؛ (1379)؛ایران و همسایگان(منابع تنش و تهدید ؛ تهران؛؛ انتشارات جهاددانشگاهی؛ چاپ اول.

31-ماندل،رابرت؛(1377)؛چهره متغیرامنیت ملی؛ترجمه:پژوهشكدةمطالعات راهبردی؛تهران؛انتشارات پژوهشكده مطالعات راهبردی.

32-مجتهدزاده، پیروز ؛ (1381)؛ جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی؛ تهران انتشارات سمت.

33-مرادی ، منوچهر ؛ (1385)؛چشم انداز همكاری ایران و اتحادیه اروپا در تامین امنیت و ثبات در قفقاز جنوبی؛ تهران؛ مركز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه ؛ چاپ اول.

34-معظمی گودرزی ، پروین ؛ (1378)؛گرجستان؛ تهران؛ مركز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه ؛ چاپ اول.

35-میرحیدر، دره؛ (1384)؛ مبانی جغرافیای سیاسی؛ تهران؛ انتشارات سمت.

36-میرحیدر، دره؛ (1371)؛ مبانی جغرافیای سیاسی ؛ تهران؛ انتشارات سمت.

37-مینایی ، مهدی ؛ (1381)؛مقدمه ای بر جغرافیای سیاسی ایران؛ تهران؛ دفتر مطالعات وزارت امور خارجه ؛ چاپ اول.

38-واعظی،محمود؛ (1387)؛ژئوپلیتیك بحران درآسیای مركزی وقفقاز؛تهران؛مركزچاپ وانتشارات وزارت امورخارجه؛چاپ دوم.

39-هاشمی، غلامرضا ؛ (1384)؛امنیت درقفقاز جنوبی؛ تهران؛ مركز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه ؛ چاپ اول.

40-هوشنگ مهدوی، عبدالرضا ؛ (1375)؛تاریخ روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران از ابتدای دوره صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم؛ تهران؛ انتشارات امیر كبیر.

مقالات:

1-امیر احمدیان، بهرام؛ (1375)؛تهدیدهای امنیتی قفقاز ؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات و آسیای مركزی و قفقاز؛ شماره13.

2-امیر احمدیان، بهرام؛ (1379)؛جایگاه ژئوپلیتیكی ایران در قفقازپس از جنگ سرد؛ تهران؛ مجموعه مقالات جغرافیا كاربردهای دفاعی امنیتی ؛ دانشگاه امام حسین.

3-امیر احمدیان، بهرام؛ (1385)؛جایگاه تفلیس در گسترش علم و ادب در قفقاز؛تهران؛ فصلنامه مطالعات و آسیای مركزی و قفقاز؛ شماره اول پاییز.

4-امیر احمدیان، بهرام؛ (1387)؛جنگ قفقاز:یازده سپتامبرروسیه؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات و آسیای مركزی و قفقاز؛ شماره63.

5-امیر احمدیان، بهرام؛ (1387)؛بحران گرجستان،طرف های درگیر،علت ها و پیامدها؛ تهران؛ فصلنامه اطلاعات سیاسی-اقتصادی؛ شماره اول و دوم،مهر و آبان.

6-ثقفی عامری، ناصر؛ (1378)؛روابط ایران و روسیه تا چه حد استراتژیك است ؛ تهران؛ مجموعه مقالات پنجمین میزگرد مشترك ایران و روسیه؛ دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی

7-جاناتان،آوس؛ (1380)؛پیچیدگی امنیت منطقه ای قفقاز؛تهران؛فصلنامه مطالعات وآسیای مركزی وقفقازترجمه علیرضا زارع،شماره 40.

8-جاویدنیا، كیومرث؛ (1382)؛گسترش ناتو به شرق و تاثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ تهران؛ موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر .

9-حافظ نیا، محمد رضا؛ (1381)؛نقش آفرینی ژئواستراتژیك قفقاز و آسیای مركزی در رقابت های جهانی ؛ تهران؛ مجله آسیای مركزی و قفقاز؛ شماره40.

10چشمه اعلائی، مهرداد؛ (1384)؛جمهوری اسلامی ایران و تحولات حوزه قفقاز ؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات و آسیای مركزی و قفقاز ؛ شماره52.

11-رحیم پور، علی؛ (1381)؛تحولات ژئواستراتژیك در سده ی بیست ویكم و جایگاه منطقه و ایران ؛ تهران؛ فصلنامه اطلاعات سیاسی-اقتصادی ؛ شماره183-184.

12-رشاد،افسانه؛ (1387)؛تصاعدبحران درگرجستان وامنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛تهران؛فصلنامه اطلاعات راهبردی؛ شماره 62.

13-رضایی، علی اكبر؛ (1387)؛اسرائیل در آسیای مركزی؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مركزی و قفقاز؛ شماره 23.

14-سجادپور،كاظم (1373)؛تصاعدروسیه وقفقاز،اقتصاد وملاحظات امنیتی؛تهران؛فصلنامه مطالعات آسیای مركزی وقفقاز؛شماره 18.

15-شجاع، شاپور؛ (1380)؛گسترش ناتو به سمت شرق و اثر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ تهران؛ فصلنامه فصلنامه دفاعی و استراتژیك ؛ شماره 9.

16-عسكری، حسن؛ (1387)؛چشم انداز دورنمای الحاق گرجستان به ناتو و پیامد های آن بر كشورهای منطقه؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مركزی و قفقاز ؛ شماره 61.

17-عسكری، حسن؛ (1384)؛انقلاب رزدر گرجستان دستاوردها و ناكامیهای دولت جدید؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مركزی و قفقاز ؛ شماره 49.

18-قامت،جعفر؛ (1387)؛گسترش ناتو به شرق(آسیای مركزی و قفقاز)وتاثیرات آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات؛شماره 70.

19-قوام،عبدالعلی؛ (1386)؛چالش ای نظری پیرامون امنیت ملی و بین المللی؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات بین الملل؛ شماره4.

20-كوهكن، علیرضا؛ (1381)؛بحران گرجستان،قدرت های حاضر در منطقه؛ تهران؛ فصلنامه راهبرد یاس ؛ شماره 15.

21-كوئن، فردریك؛ (1382)؛ناتو و قفقاز جنوبی،تلاش برای هیچ؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مركزی و قفقاز ؛ شماره 42.

22-مجتهد زاده، پیروز؛ (1381)؛جهان سیاسی در سالی كه گذشت؛ تهران؛ اطلاعات سیاسی و اقتصادی ؛ شماره 176-175.

23-مرادی، منوچهر؛ (1387)؛جنگ در قفقاز،امنیت و منافع جمهوری اسلامی ایران؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مركزی و قفقاز ؛ شماره 63.

24-مشفقی فر، ابراهیم؛ (1383)؛تحولات نظامی قفقاز جنوبی و نقش قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مركزی و قفقاز ؛ شماره 46.

25-موسوی، سید رسول؛ (1384)؛تحولات امنیتی و نظامی آسیای مركزی و قفقاز و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ تهران؛ فصلنامه راهبرد دفاعی ؛ شماره 9.

26-موسوی، سیدرسول؛ (1382)؛ساز و كارهای امنیتی درقفقاز جنوبی؛تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مركزی وقفقاز؛شماره 42.

منابع اینترنتی:

http://bashgah.net

http://earasianet.org

http:/news.pconline.ir/2009/03/stractur-nato.php

http:/www.act.nato.int/welcomelmission-html

http:www.iran.ru/Russian news