پایان نامه کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی

بررسی ادله ی تقلید از دیدگاه مذاهب خمسه

چکیده:

بحث تقلید عامی از فقیه یکی از مباحث با سابقه و اساسی علم فقه به شمار می آید . البته دانشمندان اصول به مناسبت در اصول فقه از آن بحث می کنند، که بر اساس آن تقلید در اصول دین جایز نبوده ولی در فروع دین جایز و در شرایطی واجب است . ما  اعتقاد داریم که تقلید فرد عامی از مجتهد به دلیل تخصصی بودن مسائل شرعی، و عدم امکان تحصیل و تحقیق برای عموم مردم و بخاطر دغدغه معیشتی و سایر موارد، واجب است و سیر تقلید در میان شیعه را در مرحله ای توضیح داده

 و گفته ایم که تقلید در مذهب شیعه از عصر امامان بدلیل عوامل متعددی از جمله عدم دسترسی به امامان و تقیه و رازداری برای حفظ دین و دینداران و پدید آمدن مشکلات شخصی و ابلاغ پیام دین و آموزش احکام آغاز شد . امّا موضوع سیر تقلید در میان اهل سنت به علت فراز و نشیبهایی که داشته به چند مرحله تقسیم شده است. اوّ لین مرحله آن به زمان خلفا و صحابه بر می گردد که مردم برای شناخت مسائل شرعی به آنان رجوع می کردند

در مرحله دوّم که مرحله بروز مذاهب فقهی بود بعلّت افزایش تعداد راویان احادیث و ظهور اشخاص برجسته علمی در مناطق گوناگون هر یک مذهبی را از نظر فقهی پایه ریزی کردند . این تعدد مذاهب باعث شد اختلافاتی بوجود آید . و چه بسا بر پایه یک مذهب عقدی باطل و بنابر مذهب دیگر همان عقد صحیح بود ،همین عامل باعث شد باب اجتهاد بسته شود . تنها از چهار مذهب اهل سنت مالکی، حنفی، حنبلی و شافعی که در قرن هفتم هجری قمری رسمیت یافت مردم تقلید می کردند و در قرن حاضر دوباره اجتهاد و تقلید به مرحله اوج مجدد خود رسید و برخی از عالمان اهل سنت به استناد اجماع مسلمین مبنی بر جواز تقلید هر یک از صحابه در چهار مذهب را  اعلام کردند و گفتند هر کس می تواند از هر یک از ائمه مذاهب تقلید بکند .

مقدمه

انسان در همه گزینش های خویش و برای رسیدن به مقصود، باید از آگاهی لازم برخوردار گردد و با کسب علم و معرفت و تحقیق و بررسی ، راه و رسم زندگی فردی ، اجتماعی ، دنیوی و اخروی خویش را مشخص سازد ؛ و چون استعدادها، توانایی ها و آگاهی ها او محدود است و نمی تواند در همه رشته ها و فنونی لازم، تخصص کافی بدست آورد، ناچار است از نظرات دیگران پیروی کند .

بنا بر این ، برای تکامل فرد و جامعه و سامان گرفتن نظام رفتاری و اعتقادی انسان، تقلید ضرورتی اجتناب ناپذیر است . در پرتو تقلید و پیروی از متخصصان و عالمان در هر فن و علمی ، در جامعه انسانی و اسلامی، قانون و حق حاکم می گردد و بی نظمی و هرج ومرج طلبی از جامعه رخت بر می بندد ، و هر کس در فن و تخصصی که به او مربوط نیست دخالت و اظهار نظر نمی کند . با توجه به این امر مهم قرآن كریم می فرماید: فَسئَلُوا أَهلَ الذَّکرِ إِن کُنتُم لا تَعلَمُونَ .

حال با توجه به اینکه انسان بسیاری از آگاهی ها و رفتارهای خود را از طریق تقلید فرا می گیرد ، وجود الگوی شایسته، بهترین راه کار برای کسب آموزه های رفتاری و عملی به شمار می رود . از این جهت خداوند بر ما منت نهاد و وجود مقدس خاتم پیامبران (ص) و جانشینان معصوم ایشان را به ما ارزانی داشت ، تا این الگوی متعالی و شایسته افق های بلند حیات مادی و معنوی را به روی ما بگشایند و بسان خورشیدی فروزان ، روشنگر راه کسانی باشند که در طریق سعادت وی تکامل بر می دارند.

فهرست مطالب

عنوان                    صفحه

چكیده     1

مقدمه     3

پیشینه تحقیق        5

اهداف موضوع     9

مسئله تحقیق         9

فرضیه تحقیق       9

روش تحقیق         10

فصل اول: كلیات و مفاهیم و تاریخچه   11

1-1مباحثی پیرامون تقلید      12

1-2 تاریخچه موضوع :       13

1-3 مساله تقلید:    19

1-4 مجتهد:          20

1-5 احتیاط:         20

1-6 تعریف تقلید از نظر لغت:           21

1-7 تعریف اصطلاحی تقلید: 22

1-8 دعوت قرآن به تقلید:     25       

1-9 تقلید از دیدگاه روان شناسان و جامعه شناسان:           26

1-10 انواع تقلید:   27

1-10-1 تقلید جاهل از جاهل 27

1-11 گونه های تقلید کورکورانه و ناصحیح:     28

1-11-1 تقلید از رسوم و آداب ناپسند گذشتگان.   28

1-11-2 تقلید برای کسب شهرت و اعتبار:        29       

1-11-3 تقلید در راستای منافع حزبی و جناحی:  30

1-10-2 تقلید عالم از جاهل:  31

1-10-3 تقلید عالم از عالم:    31

1-10-4 تقلید جاهل از عالم:  31

1-12 تقلید صحیح و نقش شرایط پیرامونی در آن:           32

فصل دوم: بررسی ادله موافقان ومخالفان تقلید     36

2-1 بخش یک :ادله موافقان تقلید        37

2-1-1 سیره عقلاء:            37

2-1-2 دلیل عقلی:  38

2-1-3 دلیل قرآنی :            40

2-1-3-1 آیه نفر:  40

2-1-3-2 آیه  ذکر:             42

2-1-3-3 آیه کتمان:           45

2-1-3-4 آیات نهی از پیروی از ظن و گمان:     47

2-1-4 دلیل روایی :           48

2-1-5 اجماع :      50

2-1-6 سیره مسلمین:          52

بخش دوم:ادله مخالفان تقلید    55

2-2 ادله مخالفان تقلید          55

2-2-1 مخالفین از اهل سنت :            55

2-2-2 مخالفین از شیعه (اخباریون)     56

2-2-3 تقلید در اصل دین     60

فصل سوم: شرایط مرجع تقلید            63

3-1 شرایط مرجع تقلید        64

3-1-1 شرط اول: بلوغ        64

3-1-2 شرط دوم: عقل        65

3-1-3 شرط سوم: ایمان       66

3-1-4 شرط چهارم: عدالت   68

3-1-5 شرط پنجم: رجولیت (مرد بودن):          69

3-1-6 شرط ششم: طهارة المولد (حلال زاده بودن)           70

3-1-7 شرط هفتم- حیات (زنده بودن)  72

3-8 ادله اشتراط حیات:        73

3-8-1 اصالت عدم جواز تقلید از میّت  73

3-8-2 شهرت ،بلكه اجماع بر عدم جواز تقلید از میّت       73

3-9 ادله قائلین بعدم اعتبار حیات در مفتی:         75

3-9-1 تمسك به اطلاق ادله لفظیه       75

3-9-2 بناء عقلا    76

3-9-3 استصحاب 77

3-10 اعلم بودن مجتهد:       84

 3-11 ادله قائلین به وجوب تقلید از شخص اعلم  85       

3-11-1 اجماع منقول:        85

3-11-2 دلیل عقلی:            85

3-11-3 سیره عقلا:            86

3-11-4 اقربیت فتوای اعلم به واقع:    86

3-12 ادله قائلین به عدم وجوب تقلید از مجتهد اعلم:         86

3-12-1 اطلاق ادله لفظیه:   86

3-12-2 سیره متشرعه:       87

3-12-3 لزوم عسر و حرج: 87

3-12-4 بناء عقلاء             89

نتیجه گیری و پیشنهادات      92

نتیجه گیری          93

پیشنهاد:   96

منابع فارسی:        98

منابع عربی:         99